|
|
| (14 промежуточных версий не показаны.) |
| Строка 1: |
Строка 1: |
| - | {{Остатье
| + | #redirect [[:ej:Холокост в Македонии]] |
| - | | ТИП СТАТЬИ = 1
| + | |
| - | | АВТОР1 =
| + | |
| - | | АВТОР2 =
| + | |
| - | | АВТОР3 =
| + | |
| - | | СУПЕРВАЙЗЕР =
| + | |
| - | | ПРОЕКТ =
| + | |
| - | | ПОДТЕМА =
| + | |
| - | | КАЧЕСТВО =
| + | |
| - | | УРОВЕНЬ =
| + | |
| - | | ДАТА СОЗДАНИЯ =1.09.2012
| + | |
| - | | ВИКИПЕДИЯ =
| + | |
| - | | НЕОДНОЗНАЧНОСТЬ =
| + | |
| - | }} {{Начало_работы}}
| + | |
| - | {{кратное изображение
| + | |
| - | | зона = right
| + | |
| - | | направление = horizontal
| + | |
| - | | заголовок = Урны с прахом македонских евреев
| + | |
| - | | зона_заголовка = center
| + | |
| - | | фон_заголовка =
| + | |
| - | | подпись = В [[Мемориальный центр Холокоста в Скопье|Мемориальном центре Холокоста в Скопье]] поставлены эти три урны с пеплом македонских евреев. Они доставлены в Македонию в 1961 году и были выставлены в [[Битола|Битоле]], [[Скопье]] и в [[Штип]]е. Из этих трёх городов 10 и 11 марта 1943 года были собраны почти все [[евреи]] Македонии и в конце марта из лагеря Монопол в Скопье были депортированы в [[лагеря смерти]] в [[Польша|Польше]].<ref>{{cite web|url=http://www.kanal5.com.mk/default.aspx?mId=37&eventId=72369|title=Урните со пепел на македонските Евреи жртви на Холокаустот на едно место|last=Јовановска|first=Маја|publisher=Канал 5|language=македонски|accessdate=2011-07-10}}</ref>
| + | |
| - | | зона_подписи = left
| + | |
| - | | фон_подписи =
| + | |
| - | | ширина =
| + | |
| - | | изобр1 = The Holocaust Museum in Skopje 10.JPG
| + | |
| - | | ширина1 = 120
| + | |
| - | | подпись1 = <center>Урна из Скопье</center>
| + | |
| - | | изобр2 = The Holocaust Museum in Skopje 9.JPG
| + | |
| - | | ширина2 = 120
| + | |
| - | | подпись2 = <center>Урна из Битолы</center>
| + | |
| - | | изобр3 = The Holocaust Museum in Skopje 8.JPG
| + | |
| - | | ширина3 = 120
| + | |
| - | | подпись3 = <center>Урна из Штипа<br />
| + | |
| - | }}
| + | |
| - | | + | |
| - | '''Депортация евреев Македонии''' была частью [[Нацизм|нацистского плана]] "[[Окончательное решение еврейского вопроса|окончательного решения]]". Она была осуществлена болгарскими фашистами - союзниками нацистской [[Германия|Германии]] во [[Вторая мировая война|Второй мировой войне]].
| + | |
| - | | + | |
| - | == Краткое содержание события ==
| + | |
| - | В Македонии в 1941 г. проживало восемь тысяч евреев. Она была оккупирована болгарской армией и включена в так называемые "новоосвобождённые территории" вместе с греческой частью Македонии, Фракией и частью Сербии вдоль реки Морава.<ref name="ZK1986"/><ref name="verar"/><ref name="SA"/><ref name="HoloEncBulgaria"/>
| + | |
| - |
| + | |
| - | Преследования евреев начались осенью 1942 г., были опубликованы антиеврейские законы. В феврале 1943 г. завершились переговоры между немецкими и болгарскими представителями, в ходе которых немцы достигли соглашения с болгарами об отправке евреев Македонии в лагеря смерти.
| + | |
| - | | + | |
| - | 11 марта 1943 г. болгарская полиция арестовала почти всех евреев, проживавших в Македонии, и заключила их в лагерь в Скопье. 22–29 марта [[Македония|евреи из Македонии]] были депортированы в [[Треблинка|Треблинку]]. Там не выжил никто. Не осталось ни одного свидетеля, который мог бы рассказать, как это было. Единственный источник сведений - документы.<ref name="ZK1986"/>
| + | |
| - | | + | |
| - | Из Вардарской Македонии было отправлено более 7000 человек. С учётом евреев Греческой Македонии и Фракии около 11400 человек.<ref name="szb"/><ref name="verar"/><ref name="HoloEncBulgaria"/>
| + | |
| - | | + | |
| - | Спаслись лишь те, кто смог спрятаться или участвовал в партизанской войне. По данным на октябрь 1945 года, на территории современной Республики Македония осталось 419 евреев, а в наши дни около 200.<ref name="denes"/>
| + | |
| - | | + | |
| - | == Антисемитизм в фашистской Болгарии ==
| + | |
| - | {{main|Спасение евреев Болгарии}}
| + | |
| - | [[Image:Daf_rishon.jpg|thumb|250px|Болгарский закон о защите нации]]
| + | |
| - | [[Файл:The Holocaust Museum in Skopje 31.jpg|250px|right|thumb|Согласно болгарским антисемитским законам на еврейские дома были повешены указатели их принадлежности (слева). Везде, где евреям был вход запрещён, висел знак, ограничивающий доступ (Справа). Снимок сделан в Музее Холокоста в Скопье, Республика Македония]]
| + | |
| - | [[Image:Skopsko Kale, stara.jpg|thumb|250px|Вид на Еврейский квартал в Скопье. <small>(Старая открытка)</small> ]]
| + | |
| - | | + | |
| - | В отличие от [[Румыния|Румынии]] (ещё одного союзника нацистской Германии), где за время войны пострадало около 50% евреев, в [[Болгария|Болгарии]] пострадало около 20%. В обеих странах в период от 1899 до 1939 г. [[антисемитизм]] возрастал.<ref name="BWI2004"/><ref name="EJH2008"/>
| + | |
| - | | + | |
| - | === "Закон о защите нации" ===
| + | |
| - | В июле 1940 года [[Болгария]] начала вводить антисeмитские законы.<ref name="HoloEncBulgaria">[http://www.ushmm.org/wlc/en/article.php?ModuleId=10005355 Bulgaria, Holocaust Encyclopedia] </ref> В январе 1941 года ввели „Закон о защите нации“.<ref name="HoloEncBulgaria"/> В марте 1941 года Болгария стала союзником нацистской "оси".<ref name="HoloEncBulgaria"/><ref name="MF"/>
| + | |
| - | | + | |
| - | "Закон о защите нации", среди прочего, запрещал евреям владеть многими видами имущества и заниматься многими профессиями, практически лишая их возможности нормально зарабатывать. Ограничивались гражданские права евреев. В перспективе был взят курс на изгнание или уничтожение евреев в Болгарии.<ref name="MHK1961"/><ref name="MHK1960"/>
| + | |
| - | [[File:The Holocaust Museum in Skopje 20.JPG|250px|right|thumb|Болгарские евреи на принудительных работах. Фото из Музея Холокоста в Скопье, Республика Македония.]]
| + | |
| - | | + | |
| - | === Положение евреев Болгарии во время Второй мировой войны ===
| + | |
| - | Несмотря на всё это, в Болгарии, как и в Румынии, еврейскому населению удалось выжить.<ref name="BWI"/> Тем не менее, некоторые считают, что спасение 50000 евреев "внутренней Болгарии" - уникальный факт.<ref name="MBZ"/>
| + | |
| - | | + | |
| - | В противопложность фашистскму правительству, Болгарская православная церковь и многие болгарские интеллигенты в то время встали, чтобы защитить евреев от позорного акта, затевавшегося [[Филов, Богдан|Богданом Филовым]]. Среди них был и спикер парламента [[Пешев, Димитр|Димитр Пешев]], который публично выступил против сервильной политики по отношению к Берлину.<ref name="holofund2000"/><ref name="UV2006"/> К сожалению, ни патриарх Кирилл, ни спикер Димитр Пешев вместе с 42 членами парламента,<ref name="UnknownRes"/> ни болгарская интеллигенция не смогли предотвратить депортацию евреев с оккупированных территорий [[Македония|Македонии]] и Фракии. <ref name="holofund2000"/><ref name="UV2006"/><ref name="UnknownRes"/>
| + | |
| - | | + | |
| - | Несмотря на все усилия болгарской общественности, болгарские евреи в годы осуществления антисемитских законов не были защищены:<ref name="HoloEncBulgaria"/><ref name="AR"/>
| + | |
| - | * Мужчины-евреи в возрасте от 20 до 40 лет с 1941 по 1943 были привлечены к принудительному труду.<ref name="HoloEncBulgaria"/>
| + | |
| - | * Их дома были отмечены (см. фото).
| + | |
| - | * Как и в нацистской Германии, болгарские евреив были даже вынуждены носить желтые ленты со [[Маген Давид|звездой Давида]].<ref name="HoloEncBulgaria"/>
| + | |
| - | * Болгарское правительство выслало софийских евреев в провинцию. (В 1934 году в [[София|Софии]] жило около 26.000 евреев, которые составляли около 9% от общей численности населения города). В течение двух недель около 20.000 евреев из города были изгнаны. Протесты еврейского и нееврейского населения против высылки были жестоко подавлены.<ref name="HoloEncBulgaria"/>
| + | |
| - |
| + | |
| - | * Смешанные браки между болгарами и евреями были запрещены.<ref name="AR"/>
| + | |
| - | * Существовал запрет на занятия определенными профессиями и владение акциями предприятий евреями. <ref name="AR"/>
| + | |
| - | * Были введены чрезвычайные налоги на еврейское население.<ref name="AR"/>
| + | |
| - | * Был комендантский час для евреев.<ref name="AR"/>
| + | |
| - | * Евреи могли купить хлеб только из определенных пекарен.. <ref name="AR"/>
| + | |
| - | * По некоторым улицам движение евреям было запрещено. <ref Name="AR"/>
| + | |
| - | | + | |
| - | == Болгарская оккупация ==
| + | |
| - | В апреле 1941 болгарские войска заняли Вардар, рассматривая территорию нынешней Республики Македония как естественную часть своей национальной родины. С момента своего движения за независимость, начавшегося ещё в конце XIX века, Македония пыталась освободиться от турецкого ига, а потом от власти [[Сербия - еврейская община|Королевства Сербия]], в качестве части [[Болгария - еврейская община|Болгарии]].<ref name="Chary - 45">Chary, p. 45</ref>
| + | |
| - | | + | |
| - | В оккупированные [[Болгария - еврейская община|Болгарией]] области не были включены ни [[Салоники - еврейская община|Салоники]] с более чем 55 тысяч евреев, ни запад области Македония, в том числе города Дебар, Струга и Тетово, которые стали частью оккупированной Италией [[Албания - еврейская община|Албании]].<ref name="Chary - 45" />
| + | |
| - | | + | |
| - | == Антисемитские постановления оккупантов ==
| + | |
| - | 4 октября 1941 года болгарские власти ввели в действие закон, запрещающий евреям заниматься каким-либо видом торговли, и обязали их продавать свой бизнес неевреям, либо закрывать.
| + | |
| - | | + | |
| - | Однако такие законы не были новинкой для региона, поскольку [[Югославия - еврейская община|Королевство Югославия]] имело к тому времени свои антисемитские законы, принятые еще в 1939 году.<ref>Chary, p. 46</ref> Евреи Битолы были заключены в [[Гетто|гетто]], проживание в котором было принудительным.<ref name="ushmm.org">[http://www.ushmm.org/ Американский музей Холокоста]</ref>
| + | |
| - | | + | |
| - | Уже с самого начала оккупации болгарские фашисты начали вводить вводить свои законы. 9 апреля 1941 года в Битоле были конфискованы еврейские дома, торговые и промышленные предприятия (см. фото).<ref name="MHK1961"/><ref name="MHK1960"/>
| + | |
| - | | + | |
| - | В соответствии с "Законом о защите нации" каждый еврей должен был заполнить специальную декларацию, которая содержала перечисление всех возможных видов его имущества, недвижимого и движимого, от домов и заводов до серебряных вилок и кожаных пальто. Всё это подлежало конфискации (с заменой на выплату денежной стоимости).
| + | |
| - | | + | |
| - | Цена всех конфискованных вещей должна была быть заплачена в болгарских ''левах''. Работа комиссии, отвечающей за перепись собственности македонских евреев закончилась в конце 1941 года. Этим занимались болгары и немцы; они шантажировали евреев, требуя денег или других ценносией за то, чтобы не вписывать реальную стоимость вещи. Так был проведен полный учет собственности евреев.
| + | |
| - | | + | |
| - | В 1942 году давление на евреев выросло еще больше, когда в Битолу прибыли три специальных инспектора "по еврейским вопросам". На самом деле их прибытие было связано с началом полного геноцида по взаимному согласию болгарских фашистов с германскими. Началась экономическая ликвидация евреев.<ref name="ZK1978"/> В течение 1942 г. были приняты все более жестокие законы и меры в отношении евреев, находящихся под болгарским контролем в Македонии, а также в оккупированной северной [[Греция - еврейская община|Греции]].
| + | |
| - | | + | |
| - | Специальным приказом была введена обязанность евреев, проживающих за границей, заплатить штраф в пользу государства. Это касалось евреев, находившихся в Америке, Хорватии, Боснии, [[Палестина|Палестине]], Сербии, Греции, Греческой Македонии ([[Салоники]]). С этих евреев причиталось в общей сложности 34 млн. левов штрафа. Кто не заплатил штрафа, были арестованы (или вынесено постановление об их аресте), и их имущество было конфисковано.<ref name="ZK1986"/>
| + | |
| - | | + | |
| - | == Депортация в лагеря смерти ==
| + | |
| - | Концом процесса в 1943 году стала депортация македонских и греческих евреев в лагерь смерти [[Треблинка (концентрационный лагерь)|Треблинка]] созданный нацистами в оккупированной [[Польша - еврейская община|Польше]].<ref name="HoloEncBulgaria"/><ref name="SA">[http://www.holocaustfund.org/index.php?option=com_content&view=category&layout=blog&id=118&Itemid=593&lang=mk Shlomo Alboher, The Jews of Monastir Macedonia - The Life and Times of the Departed Jewish Community of Bitola]</ref><ref name="verar">Vera Rich, Bulgaria: Shadows of the holocaust, The Lancet, Vol. 337, Issue 8750, Page 1152, 11 May 1991.</ref>
| + | |
| - | | + | |
| - | === Планирование депортации ===
| + | |
| - | [[Image:The Holocaust Museum in Skopje 17.JPG|thumb|220px|В начале 1942 года болгарские оккупационные власти в Битоле приказали всем главам еврейских семей внести в реестр свое имя, адрес и фотографию. Этот реестр является уникальным в анналах истории Холокоста, потому что это, вероятно, единственный сохранившийся такого рода документ, когда-либо составленный. <small>(Экспонат Музея Холокоста в Скопье)</small>]]
| + | |
| - | [[Файл:Big20zu5.jpg|220px|right|thumb|Македонские евреи в заключении у болгар на табачном комбинате - Скопье в 1942 г.]]
| + | |
| - | | + | |
| - | Ликвидация евреев из Македонии стал результатом соглашения между нацистской Германией и Царством Болгарией. От имени двух стран 2 февраля 1943 соглашение подписали [[Адольф Бекерле]] (немецкий полномочный министр в Болгарии) и [[Габровский, Петр|Петр Габровский]] - болгарский министр внутренних дел.<ref name="szb"/><ref name="ZK1978"/>
| + | |
| - | | + | |
| - | Конкретные планы по депортации были отражены в извещении от 12 ноября 1942 года Министерства иностранных дел Германии немецкому посольству в Софии, в котором говорится, что "болгарское правительство особенно радо сообщить, что, наконец, решит еврейский вопрос".<ref name="ZK1986"/> Кроме того, болгарское правительство просит Германию представить подробные планы по выселению евреев из [[Румыния]], чтобы и оно приняло необходимые меры по выселению евреев.
| + | |
| - | | + | |
| - | Комиссариату по еврейскому вопросу болгарское правительство дало приказ составлять списки всего еврейского населения Македонии, собственности всех членов семьи с указанием возраста, пола, рода занятий и адреса места жительства. Крайний срок для представления основных списках было всего несколько дней.
| + | |
| - | | + | |
| - | Делегату еврейской общины Скопье был обязан в дополнение к спискам еврейского населения [[Скопье]] представить списки евреев, которые жили в местах, где из-за малочисленности евреев не были созданы еврейские общины. К ним относятся: Куманово, Прешево, Удово, Гервелия, Крива Паланка и Буяновац. Данные показали, что в 1941 году в Скопье, было 1181 семей с 3795 членами, в Битоле было 810 семей с 3351 членами, в Штипе 140 семей с 551 членом, в Куманово 7 семей с 17 членами, в Гервелии 3 семьи с 11 членами, в Велесе было 2 семьи с 8 членами, в Крива Паланка 1 семья из 5 членов, и в других местах - шесть семей с 28 членами. Это в общей сложности 2150 семей с 7762 членами.<ref name="ZK1986"/>
| + | |
| - | | + | |
| - | Фашистское правительство Болгарии и нацистской Германии вели секретные переговоры о выдаче еврейского населения с оккупированной территории Болгарии к немцам. 22 февраля 1943 в Софии были подписано соглашение о выселении 20000 евреев с территорий, оккупированных Болгарией, т. е. Фракии и Македонии. Выселение должно было осуществляться в восточные немецкие области (например, в [[Польша|Польшу]]). Соглашение подписали [[Белев, Александр|Александр Белев]], комиссар по еврейским делам при Министерстве внутренних дел и национальной здоровья в Софии и немецкий капитан охранных подразделений (дивизий СС) [[Данекер, Теодор|Теодор Данекер]]. Соглашение было одобрено Советом Министров Болгарии. В нём указаны железнодорожные станции для отправки, а именно:
| + | |
| - | * из [[Скопье]] 5000 человек в 5 поездах
| + | |
| - | * из [[Битола|Битолы]] 3000 человек в 3 поездах
| + | |
| - | * из Пироты 2000 человек в 2 поездах
| + | |
| - | * из Горной Дзумаи 3000 человек в 3 поездах
| + | |
| - | * из Дупницы 3000 человек в 3 поездах
| + | |
| - | * из Радомира 4000 человек в 4 поездах
| + | |
| - | <!--
| + | |
| - | | + | |
| - | Министр внутренних дел и национального здравоохранения [[Петр Габровски]] представил доклад Совета Министров о достигнутой договоренности между [[Болгария]] и [[Германия]] предстоящем выселении из земли 20000 еврейский народ от "novooslobodenite страны », и что они будут размещены в лагерях в городах: [[Лондон]], [[Pirot]], [[Горна Dzumaja]], [[Dupnitsa]] и [[Радомир]]. Совет министров разрешает комиссар по еврейским делам по реализации соглашения. Из письма Bekerle (немецкий представитель министра иностранных дел Германии [[Болгария]]) от 22 января 1943 года для переговоров с министром иностранных дел Болгарии по случаю эмиграции евреев подтверждает, что, несмотря на меры, принятые против евреев в первую очередь необходимо выселить евреев из "novooslobodenite территорий". В ходе переговоров между немецким нацистским правительством и болгарский фашистское правительство постоянно присутствует эмиграции, то есть отправкой в лагеря смерти не только евреи "novooslobodenite территориях", но старый районах Болгарии.
| + | |
| - | | + | |
| - | Телеграмма от 4 апреля 1943 г. [[Отто фон Риббентроп]], министр иностранных дел нацистской Германии, послал doisurvivedtreblinka2008dnevnikref имя = verar немецкого legacija [[София]] Переговоры [[Берлин]] император [[Борис III | Борис]] еврейского вопроса в пункт 4 говорит: "... Король сказал, что он дал согласие на переход в Восточной Европе для евреев [[Македония]] и [[Фракия]]. Евреи из самой Болгарии он хочет двигаться только небольшое количество большевиков-коммунистических элементов. Другое 25000 евреев собирались в концентрационных лагерях в стране, потому что есть необходимость строить дороги. Он повторял императору, и я довольствоваться что он сказал, на наш взгляд, единственным радикальным решением является единственным реальным решением еврейского вопроса ... "
| + | |
| - | | + | |
| - | После подписания контракта, следуйте протоколу. 32 Ministersksiot Совета от 2 марта 1943 года, которые обеспечивают организационные меры по депортации 20 000 евреев из "новых" и "старых" регионах Болгарии и конфискации собственности.
| + | |
| - | | + | |
| - | | + | |
| - | | + | |
| - | | + | |
| - | | + | |
| - | Министерот за внатрешни работи и народно здравје [[Петар Габровски]] поднел извештај до Министерскиот совет дека во однос на постигнатата спогодба помеѓу [[Бугарија]] и [[Германија]] претстои иселување од земјата на 20.000 лица со еврејско потекло од „новоослободените земји“ и дека тие ќе бидат сместени во логори во градовите: [[Скопје]], [[Пирот]], [[Горна Џумаја]], [[Дупница]] и [[Радомир]]. Министерскиот совет го овластува комесарот за еврејски прашања да ја реализира спогодбата. Од писмото на Бекерле (германскиот полномошник министер до германското Министерство за надворешни работи во [[Бугарија]]), од 22 јануари 1943 година, за разговорите со министерот за надворешни работи на Бугарија по повод иселувањето на Евреите се потврдува дека покрај активностите преземени против Евреите ќе треба прво да се иселат Евреите од „новоослободените територии“. Во преговорите помеѓу германската нацистичка влада и бугарската фашистичка влада постојано е присутно иселувањето, односно испраќањето во логори на смртта не само на Евреите од „новоослободените територии“, но и од старите предели на Бугарија.
| + | |
| - | | + | |
| - | Во телеграмата од 4 април 1943 година од [[Ото фон Рибентроп]], министер за надворешни работи на нацистичка Германија, испратена доisurvivedtreblinka2008dnevnikref name=verar Германската легација во [[Софија]] за разговорите во [[Берлин]] со царот [[Борис ІІІ|Борис]] за еврејскиот проблем во точка 4 се вели „...Царот изјави дека досега дал согласност за иселување во Источна Европа само за Евреите од [[Македонија]] и [[Тракија]]. За Евреите од самата Бугарија тој сака да се иселат само еден мал број болшевичко-комунистички елементи. Другите 25.000 Евреи ќе ги собере во концентрациони логори во земјата, зашто има потреба за градење на патишта. Не се задржав на изјавата на царот и се задоволив со тоа што му истакнав дека според наше мислење само радикалното решение е единствено вистинско решение на еврејското прашање...“
| + | |
| - | | + | |
| - | По потпишувањето на договорот, следи Протоколот бр. 32 на Министерсксиот совет од 2 март 1943 година, со кој се предвидуваат организационите мерки за депортирањето на 20.000 Евреи од „новите“ и „старите“ предели на Бугарија и за одземање на имотите.
| + | |
| - | -->
| + | |
| - | | + | |
| - | В ночь с 10 и 11 марта в 1943 года болгарские добровольцы Ваффен-СС, окружили все еврейское население Скопье, Битолы и Штипа <ref name="ce-review.org"/><ref name=HoloMusMac>[http://www.ushmm.org/wlc/en/article.php?ModuleId=10006804 Holocaust Encyclopedia - The Holocaust in Macedonia: Deportation of Monastir Jewry]</ref> и направили в изолятор временного содержания на известный склад табака "Монополь" в Скопье.<ref name="ushmm.org"/><ref name=HoloMusMac/> Среди 7215 задержанных на складе были:
| + | |
| - | [[Файл:The Holocaust Museum in Skopje 29.JPG|250px|right|thumb|Вагон для перевозки македонских евреев - экспозиция в Музее Холокоста в Скопье, Республика Македония.]]
| + | |
| - | * 539 детей моложе 3-х лет,
| + | |
| - | * 602 детей в возрасте от 3 до 10 лет,
| + | |
| - | * 1172 детей в возрасте от 10 до 16 лет,
| + | |
| - | * 865 человек старше 60 лет,
| + | |
| - | * 250 тяжело больных (лиц, прикованных к постели),
| + | |
| - | * 4 беременные женщины, родившие в следственном лагере,
| + | |
| - | | + | |
| - | 4 человека погибли при прибытии в лагерь.
| + | |
| - | | + | |
| - | Одиннадцать дней спустя, 165 из задержанных, в основном врачи, фармацевты и иностранцы были освобождены. Остальные были вывезены в железнодорожных составах для скота в [[Треблинка (концентрационный лагерь)|Треблинку]]. Еврейские общины [[Югославия - еврейская община|Югославии]] и [[Греция - еврейская община|Греции]] были почти полностью уничтожены.<ref>[http://www.ushmm.org/wlc/article.php?lang=en&ModuleId=10006803 The Jewish Community of Monastir: A Community in Flux, Mark Cohen, United States Holocaust Memorial Museum]</ref><ref name="deathcamps">{{cite web
| + | |
| - | | author =
| + | |
| - | | authorlink =
| + | |
| - | | datepublished = 2005
| + | |
| - | | url = http://www.deathcamps.org/reinhard/macedonia%20thrace%20transports.html
| + | |
| - | | title = Transports from Macedonia and Thrace
| + | |
| - | | publisher = deathcamps.org
| + | |
| - | | accessdate = 2011-12-28
| + | |
| - | | lang = en
| + | |
| - | | description =
| + | |
| - | | archiveurl = http://www.webcitation.org/6AJehq7CU
| + | |
| - | | archivedate = 2012-08-31
| + | |
| - | }}</ref>
| + | |
| - | | + | |
| - | Несколько десятков евреев Битолы избежали депортации, четверо сбежали из транзитного лагеря. Ни один из 3276 евреев, депортированные из Битолы в [[Треблинка (концентрационный лагерь)|Треблинку]] не выжил.
| + | |
| - | | + | |
| - | == После войны ==
| + | |
| - | После освобождения Македонии в 1944 году, общее число выживших евреев, по мнению Федерации еврейских общин [[Югославия - еврейская община|Югославии]], было 419.<ref name="JA1968">David Pipera, Jewish Almanach 1968-1970, Society of Jewish Communities in Yugoslavia. {serbocroation}: Давид Пипера, Јеврејски алманах 1968-1970, Савез јеврејских општина Југославије.</ref><ref>[http://www.jewishaz.com/jewishnews/990723/help.shtml "TBI congregants raise funds for synagogue in Macedonia", Tami Bickley, Jewish News of Greater Phoenix]</ref> Некоторые источники утверждают, что остатки еврейской общины снова собрались в [[Белград - еврейская община|Белграде]],<ref>[http://www.jewishaz.com/jewishnews/990723/help.shtml "TBI congregants raise funds for synagogue in Macedonia", Tami Bickley, Jewish News of Greater Phoenix]</ref> но только около 140 выжили.<ref name="centropa.org">[http://www.centropa.org/reports.asp?rep=&ID=6759&TypeID=0 "Macedonia's Jews battle the odds of survival", Katka Krosnar, Centropa Reports]</ref> Большинство из них выжили, перейдя в подполье на сторону югославских партизан.<ref name="ce-review.org"/> Из депортированных в [[Концентрационные лагеря Третьего рейха|лагеря смерти]], не выжил никто.
| + | |
| - | | + | |
| - | Большинство выживших [[Алия (репатриация в Израиль)|репатриировались в Израиль]], некоторые вернулись в Македонию, остальные переселились в [[Сербия - еврейская община|Сербию]]. В результате этого число евреев, живущих в Македонии снизилось до 81 в 1952 году.<ref name="JA1968"/>
| + | |
| - | | + | |
| - | == См. также: ==
| + | |
| - | * [[Македония - еврейская община]]
| + | |
| - | * [[Болгария - еврейская община]]
| + | |
| - | | + | |
| - | | + | |
| - | | + | |
| - | == Источники ==
| + | |
| - | * [http://en.wikipedia.org/wiki/History_of_the_Jews_in_the_Republic_of_Macedonia Статья "History of the Jews in the Republic of Macedonia" в английском разделе Википедии]
| + | |
| - | * [http://www.eleven.co.il/article/15150 Статья "Югославия" в ЭЕЭ на основании КЕЭ, том 10, кол. 799–805]
| + | |
| - | * [http://mk.wikipedia.org/wiki/Депортација_на_Евреите_од_Македонија Статья "Депортација на Евреите од Македонија" в македонском разделе Википедии]
| + | |
| - | * [http://www.holocaustfund.org/ Фонд на холокаустот на Евреите од Македонија]
| + | |
| - | * [http://www.ezrm.org.mk/index.php/mk Еврејска заедница во Република Македонија]
| + | |
| - | * [http://www.holocaustfund.org/index.php?option=com_content&view=category&layout=blog&id=113&Itemid=587&lang=mk Видео документи во врска со македонските Евреи, нивниот живот, во врска со Меморијалниот центар, Треблинка и др.]
| + | |
| - | * [http://www.ushmm.org/ United States Holocaust Memorial Museum]
| + | |
| - | * [http://www.ushmm.org/wlc/en/article.php?ModuleId=10006804 The Holocaust in Macedonia: Deportation of Monastir Jewry]
| + | |
| - | * [http://www.ushmm.org/wlc/en/article.php?ModuleId=10006079 Sephardi Jews during the Holocaust]
| + | |
| - | * [http://www.ushmm.org/wlc/en/article.php?ModuleId=10005355 Holocaust Encyclopedia - Bulgaria]
| + | |
| - | * '''Евреите од Битола''' - [http://www.youtube.com/watch?v=bbT82Y-KI08&feature=related 1 чась], [http://www.youtube.com/watch?v=_gwgl2C6fvc&feature=related 2 часть] и [http://www.youtube.com/watch?v=SlRDwY95GjU&feature=related 3 часть] - документальный фильм, снятый Македонским телевидением
| + | |
| - | ;Документы
| + | |
| - | * [http://mk.wikisource.org/wiki/Македонските_Евреи_во_концентрациони_логори! Македонските Евреи во концентрациони логори! - Листовка Местного комитета КПЮ в Битоле по поводу депортации евреев из городов Македонии]
| + | |
| - | * [http://mk.wikisource.org/wiki/Тероро_и_плачката_над_Еврејте Террор и издевательство над евреями - статья в „Народен глас", газете партийной организации в Штип, по поводу депортаци евреев Македонии]
| + | |
| - | * [http://mk.wikisource.org/wiki/Извештај_на_НДХ_за_политичката_состојба_во_Македонија_под_бугарска_окупација Извештај на НДХ за политичката состојба во Македонија под бугарска окупација - Извещение от военного представителя Независимой Державы Хорватской в Софии в хорватское Министерство внутренних дел о политическом положении в Македонии под болгарской оккупацией]
| + | |
| - | * [http://mk.wikisource.org/wiki/Дневник_на_Богдан_Филов_(11_март_1943) Дневник на Богдан Филов (11 март 1943) - Часть дневника Богдана Филова, министра-председателя Болгарии, которая относится к вмешательству Шарля Редара, посла Швейцарии в Болгарии, в дела с евреями]
| + | |
| - | | + | |
| - | == Примечания ==
| + | |
| - | {{Reflist|refs=
| + | |
| - | <ref name="isurvived">TRIBUTE, Tsar Boris III of Bulgaria, the Tsar Unifier and Savior of the Bulgarian Jews THE NATIONAL HERO, ''Holocaust Survivors and Remembrance Project''</ref>
| + | |
| - | | + | |
| - | <ref name="UnknownRes">Steve Lipman
, The Unknown Rescue, ''The Jewish Week'', April 28, 2000 [http://www.thejewishweek.com/features/unknown_rescue]</ref>
| + | |
| - | | + | |
| - | <ref name="novinite">Bulgaria Honors Holocaust Vicitms, 1943 Rescue of Jews, Novinite.com (10 март 2011) [http://www.novinite.com/view_news.php?id=126059]</ref>
| + | |
| - | | + | |
| - | <ref name="newsbg3">Честваме 66 години от спасяването на българските евреи, News.bg (10.03.2009) [http://news.ibox.bg/news/id_22664818]</ref>
| + | |
| - | | + | |
| - | <ref name="AR">Аврамов, Румен. Комуналният капитализъм: Т.III. София, Фондация Българска наука и култура / Център за либерални стратегии, 2007. ISBN 978-954-90758-9-2.</ref>
| + | |
| - | | + | |
| - | <ref name="newsBg1">Ива Иванова, ''Скопие ни "захапа" и за евреите'', News.bg 10.03.2011 [http://news.ibox.bg/news/id_99671648]</ref>
| + | |
| - | | + | |
| - | <ref name="newsBg2">Отбелязваме спасението на евреите в България, News.bg, 10.03.2011. [http://news.ibox.bg/material/id_689722484]</ref>
| + | |
| - | | + | |
| - | <ref name="MF">Милкова Ф., История на българската буржоазна държава и право през периода 1918-1944 г., С., 1976, с.192.</ref>
| + | |
| - | | + | |
| - | <ref name="prvanovSega">Първанов поел в Израел вината за избиването на 11.000 евреи, ''Сега'' (29.3.2008) [http://www.segabg.com/online/article.asp?issueid=2932§ionid=2&id=0000405]</ref>
| + | |
| - | | + | |
| - | <ref name="HAAR">Yossi Melman and Haaretz Correspondent, Bulgaria accepts blame for deaths of 11,000 Jews in Shoah, HAARETZ (20.03.2008) [http://www.haaretz.com/news/bulgaria-accepts-blame-for-deaths-of-11-000-jews-in-shoah-1.242931]</ref>
| + | |
| - | | + | |
| - | <ref name="JevrejskiAlman">Давид Пипера, Јеврејски алманах 1968-1970, Савез јеврејских општина Југославије.</ref>
| + | |
| - | | + | |
| - | <ref name="treblinka2008vecer">Марјан Николовски, Вo Треблинка <i>осамна</i> Македонија, Вечер, 24 септември 2008. [http://www.vecer.com.mk/default.asp?ItemID=4BA805F7D779664FB317EC6C4D04DC0C].</ref>
| + | |
| - | | + | |
| - | <ref name="treblinka2008dnevnik">Татјана Поповска Наш, Камен од Македонија поставен во Треблинка, ТАЖНА ЦЕРЕМОНИЈА ВО ПОЛСКИОТ ЛОГОР НА СМРТТА, Дневник, 24 септември 2008. [http://www.dnevnik.com.mk/default.asp?ItemID=2B6EAE76A7A8374D9BFF5A8A58E0BEE1].</ref>
| + | |
| - | | + | |
| - | <ref name="prvanov2008">Бранко Горгевски, ИСТОРИСКО ПРИЗНАНИЕ ОД БУГАРСКИОТ ПРЕТСЕДАТЕЛ - Бугарија призна вина за македонските Евреи, Дневник, 17 април 2008 [http://www.dnevnik.com.mk/default.asp?ItemID=3B3C8D83FF4B8247AECF8AA8989FD870]</ref>
| + | |
| - | | + | |
| - | <ref name="UV2006">Димитар Чулев, Треба да добиеме морална сатисфакција од Бугарија - ИНТЕРВЈУ - Виктор Мизрахи, претседател на Еврејската заедница на Македонија за холокаусто, Утрински Весник, број 1115, 16 октомври 2006.</ref>
| + | |
| - | | + | |
| - | <ref name="denes">Only 200 strong, Macedonia's Jews celebrate unity and new synagogue", Ruth E Gruber, Jewish World Review [http://www.jewishworldreview.com/0300/macedonia1.asp ]</ref>
| + | |
| - | | + | |
| - | <ref name="HoloEncBulgaria">Bulgaria, Holocaust Encyclopedia http://www.ushmm.org/wlc/en/article.php?ModuleId=10005355</ref>
| + | |
| - | | + | |
| - | <ref name="SA">Shlomo Alboher, The Jews of Monastir Macedonia - The Life and Times of the
| + | |
| - | Departed Jewish Community of Bitola [http://www.holocaustfund.org/index.php?option=com_content&view=category&layout=blog&id=118&Itemid=593&lang=mk]</ref>
| + | |
| - | | + | |
| - | <ref name="holo2011fev">Архивот му подари вредни артефакти на музејот на холокаустот, 24 Февруари 2011 [http://www.holocaustfund.org/index.php?option=com_content&view=article&id=587%3A2011-02-25-11-15-41&catid=111%3Anovosti&Itemid=577&lang=mk]</ref>
| + | |
| - | | + | |
| - | <ref name="voa10mart2011">Соња Трајковска, Oтворен Меморијален центар на холокаустот во Скопје, VOANews, 10 март 2011. [http://www.voanews.com/macedonian/news/Macedonian-Sonja-Holocaust-117753059.html]</ref>
| + | |
| - | | + | |
| - | <ref name="press24mart2011">Отворање на Меморијалниот центар на холокаустот, Press24, 10 март 2011 [http://www.press24.mk/story/makedonija/otvoranje-na-memorijalniot-centar-na-holokaustot]</ref>
| + | |
| - | | + | |
| - | <ref name="verar">Vera Rich, Bulgaria: Shadows of the holocaust, The Lancet, Vol. 337, Issue 8750, Page 1152, 11 May 1991.</ref>
| + | |
| - | | + | |
| - | <ref name="AG2000">G. Adamson, Selective perceptions: The Stockholm International Forum on the Holocaust, Patterns of Prejudice, Volume 34, 2000, 65-71.</ref>
| + | |
| - | | + | |
| - | <ref name="holofund2000">Димитар Чулев, [http://www.holocaustfund.org/index.php?option=com_content&view=article&id=468%3Aizraelskiot-nacionalen-fond-otkriva-novi-momenti-za-ulogata-na-bugarskiot-suveren-kako-bozhemen-evreski-spasitel&catid=111%3Anovosti&Itemid=577&lang=mk Израелскиот национален фонд открива нови моменти за улогата на бугарскиот суверен како божемен еврејски спасител - Депортација на Евреите за 300 марки по човек] Среда, 19 Јули 2000 г.</ref>
| + | |
| - | | + | |
| - | <ref name="BWI2004">Brustein, W.I., King, R.D. Balkan anti-Semitism: The cases of Bulgaria and Romania before the Holocaust, East European Politics and Societies
| + | |
| - | Volume 18, Issue 3, June 2004, Pages 430-454</ref>
| + | |
| - | | + | |
| - | <ref name="HB">[http://www.kroraina.com/knigi/rami/h_bojadzhiev_evrei.html Спасяването на българските евреи през Втората световна война. Глава седма. Депортацията на евреите от Тракия и Македония. Христо Бояджиев (София, 1991 год., стр. 43-58)]</ref>
| + | |
| - | | + | |
| - | <ref name="ce-review.org">[http://www.ce-review.org/00/4/daskalovski4.html Remembering the Past - Jewish culture battling for survival in Macedonia, Zhidas Daskalovski]</ref>
| + | |
| - | | + | |
| - | <ref name="ZK1986">Жамила Колономос, Вера Весковиќ-Вангели, <i>Евреите во Македонија во Втората светска војна (1941-1945)</i>, Зборник на документи, том 1, и том 2, Скопје, 1986. </ref>
| + | |
| - | | + | |
| - | <ref name="szb">Битолските народноослободителни партизански одреди, СЗБ-НОВ, Битола, 1982.</ref>
| + | |
| - | | + | |
| - | <ref name="ZK1978">Жамила И. Колономос, Битолската еврејска заедница и нејзиното учество во НОВ 1941-1942 год, Зборник – Битола и Битолско во НОВ 1941 И 1942 год. (материјали од Симпозиумот одржан на 11, 12 и 13 април 1977) кн. 2, 1978год. стр. 542, </ref>
| + | |
| - | | + | |
| - | <ref name="MHK1961">М.X. Константинов, Занаети и еснафи во Битола и околијата, Битола, 1961 год. стр. 25-79.</ref>
| + | |
| - | | + | |
| - | <ref name="MHK1960">М.X. Константинов, Битолски Евреи, Прилози, бр. 1, Битола, 1960.</ref>
| + | |
| - | | + | |
| - | <ref name="ushmm.org">[http://www.ushmm.org/wlc/article.php?lang=en&ModuleId=10006804 The Holocaust in Macedonia: Deportation of Monastir Jewry, Mark Cohen, United States Holocaust Memorial Museum]</ref>
| + | |
| - | | + | |
| - | <ref name="EJH2008">E.J.Hollander, <i>The final solution in Bulgaria and Romania: A comparative perspective</i>, East European Politics and Societies, 22, May 2008, Pages 203-248.</ref>
| + | |
| - | | + | |
| - | <ref name="BWI">Brustein, W.I., King, R.D., Anti-semitism as a response to perceived jewish power: The cases of Bulgaria and Romania before the holocaust, Social Forces 83, December 2004, Pages 691-708</ref>
| + | |
| - | | + | |
| - | <ref name="MBZ">[http://books.google.com/books?id=pR0BAAAACAAJ&dq=Beyond+Hitler's+Grasp:+The+Heroic+Rescue+of+Bulgaria's+Jews&hl=bg&ei=FVkZTqLqE4r6sgbipaDSDw&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=1&ved=0CCkQ6AEwAA Beyond Hitler's Grasp: The Heroic Rescue of Bulgaria's Jews, Michael Bar-Zohar, Adams Media Corporation, 2001, ISBN 158062541X, 298 pages.]</ref>
| + | |
| - | | + | |
| - | }}
| + | |
| - | | + | |
| - | [[Категория:Холокост]]
| + | |
| - | [[Категория:История евреев по странам]]
| + | |
| - | | + | |
| - | <!--
| + | |
| - | | + | |
| - | | + | |
| - | | + | |
| - | == Акцијата за апсењето на Евреите во Македонија ==
| + | |
| - | [[Image:The Holocaust Museum in Skopje 29.JPG|thumb|270px|Вагонот на смртта. Оригинален експонат во Музејот на Холокаустот во Скопје. ]]
| + | |
| - | Во ноќта помеѓу 10 и 11 март 1943 година градовите [[Битола]], [[Штип]] и [[Скопје]] биле блокирани, а еврејските населби опколени со бугарска војска и полиција. Во раните утрински часови на 11 март започнало собирањето на Евреите.<ref name="ce-review.org"/> Од куќа до куќа оделе по неколку вооружени полицајци, агенти и војници и ги собирале Евреите. Жените, децата и болните ги товареле во камиони или во шпедитерски коли. Полицајците на луѓето им велеле со нив да ги земат сите скапоцености и пари, зашто ќе им требаат, и дека ќе бидат префрлени во Бугарија. Пљачкосувањето на имотот настанало уште на самото место, во куќите, при собирањето на Евреите. Продолжило на железничките станици во [[Битола]] и [[Штип]], но и во Државниот монопол во Скопје.<ref name="ushmm.org"/><ref name="press24mart2011"/> Се проценува дека имотот и средствата на депортираните Евреи изнесувал околу 16 милиони американски долари (проценка направена во 2006 година).<ref name="UV2006"/> Мал дел од одземените предмети кои ги поседувал Архивот на Македонија меѓу кои (детска белегзија, златна турска пара и обетка, осум златни навлаки за заби и др.) од февруари 2011 година се наоѓаат во Меморијалниот центар на холокаустот на Евреите од Македонија.<ref name="holo2011fev"/>
| + | |
| - | | + | |
| - | На Главната дирекција на железниците ѝ било наложено, без надомест, со специјални возови, да ги превезува Евреите од Македонија и Беломорието до местата определени од страна на Комесарството за еврејски прашања. На реквизиционите комисии им било наредено во населените места посочени од Комесарството за еврејски прашања да одземат згради потребни за создавање на логори каде што ќе бидат сместени депортираните. Биле мобилизирани граѓански лица коишто по иселувањето на Евреите требало да ги чуваат еврејските имоти сè до нивното ликвидирање. Чуварите биле плаќани од фондот „Еврејски општини“. Сиот неподвижен имоти на иселените Евреи го одзема бугарската држава. Сиот подвижен имот од лицата од еврејско потекло што биле иселени требало да биде продаден од страна на Комесарството за еврејски прашања, по специјална наредба, а средствата требало да се внесат во фондот „Еврејски општини“. На комесарот за еврејски прашања наложено му било да исели 20.000 души Евреи, како што било предвидено со договорот со германските власти.
| + | |
| - | | + | |
| - | Комесарот за еврејски прашања издава и „Правилник за организација и функционирање на привремените концентрациони логори“. Правилникот однапред предвидува исклучително нехумани постапки. Некои од членовите на Правилникот се наведени подолу:
| + | |
| - | * Во член 7 од Правилникот се предвидува дека користењето на клозетите се врши групно во придружба на чуварите.
| + | |
| - | * Според член 10 се забранува палење печки или внесување мангал - без греење во зимата 1943 година која била исклучително студена.<ref name="ZK1986"/>
| + | |
| - | * Во член 13 од Правилник се вели дека на притворените им се остава само покривка, облека и храна, сè друго им се одзема.
| + | |
| - | * Со член 18 се забранува гледање преку прозорците, нивно отворање, пишување писма и читање весници.
| + | |
| - | * Во член 25 се предвидува храна двапати дневно, а за децата до 10 години трипати дневно, итн.
| + | |
| - | | + | |
| - | Издадени се десетина наредби со кои се назначуваат лица за разни технички служби во логорот, почнувајќи од 9 март.
| + | |
| - | | + | |
| - | Во [[Скопје]] за логор биле приспособени зградите на скопскиот Државен монопол, коj се наоѓал до железничката станица и бил погоден за натамошниот транспорт. Иако подготовките се спроведувале во најголема тајност преку разни канали, меѓу кои и преку активисти од Народноослободителното дижење, се дознало дека се подготвува нешто против [[Евреи]]те. Не се знаело колкумина и каде ќе бидат интернирани (во Бугарија или на друго место). За логорите на смртта ништо не се знаело. Фашистичкиот печат од тие денови велел дека Евреите ќе бидат одведени на принудна работа.
| + | |
| - | | + | |
| - | На 10 март делегација на битолските Евреи била примена од владиката, кој великодушно ветил дека нема да дозволи ништо да им се случи. Делегацијата била пречекана од голем број граѓани Евреи кои радосно ја примија веста.<ref name="ZK1986"/>
| + | |
| - | | + | |
| - | Меѓу 7215 души што беа затворени во магацините на Државниот монопол имало:
| + | |
| - | * деца до 3 години: 539
| + | |
| - | * деца од 3 до 10 години: 602
| + | |
| - | * деца од 10 до 16 години: 1172
| + | |
| - | * старци преку 60 години: 865
| + | |
| - | * тешки болни врзани за постела: 250
| + | |
| - | * бремени жени кои се породиле во логорот: 4
| + | |
| - | * при самото пристигнување во логорот починале: 4
| + | |
| - | | + | |
| - | Од овие податоци се гледа дека повеќе од една третина од логорашите биле беспомошни. Од логорот биле пуштени 198 лица Евреи, странски државјани и 67 лица, лекари, аптекари и членови на нивни семејства. Странските државјани биле пуштени по интервенцијата од конзуларните претставништва. Лекарите и аптекарите биле дефицитарен стручен кадар потребен на бугарските власти и затоа беа пуштени од логорот.<ref name="ZK1986"/>
| + | |
| - | | + | |
| - | Од страна на германските и бугарските фашистички органи, депортирањето на Евреите од Македонија било организирано во три етапи:
| + | |
| - | * Првиот транспорт со скопски Евреи започнал на 22 март 1943 година.
| + | |
| - | * Вториот транспорт започнал на 25 март со дел од скопски, сите штипски и група битолски Евреи.
| + | |
| - | * Третиот транспорт започнал на 29 март со околу 2.500 души.
| + | |
| - | | + | |
| - | == Бројот на депортирани Евреи од Македонија ==
| + | |
| - | За бројот на депортираните Евреи постојат различни податоци во бугарските официјални списоци. Постојат две групи оригинални списоци за македонските Евреи направени во самиот логор непосредно пред депортацијата; бугарски, според кој во логорот во Скопје се наоѓале 1702 семејства со 7056 членови, и германски, според кои во логорот се наоѓале 1828 семејства со 7162 членови – со основни податоци. Во тајното писмо од 18 март 1943 година од А. Вите, германски конзул во Скопје, испратено до Министерството за надворешни работи во Берлин, се наведува дека се иселени 7240 Евреи.<ref name="ZK1986"/>
| + | |
| - | | + | |
| - | Во извештајот на Германската легација во Софија до Главната царска управа за безбедност и работи за иселувањето на Евреите од Бугарија се наведува дека се иселени 7122 лица македонски Евреи.
| + | |
| - | | + | |
| - | === Евреите од Егејска Македонија и од Тракија ===
| + | |
| - | Заедно со Евреите од Вардарскиот дел на Македонија бугарските власти депортирале и Евреи од Тракија и од Егејска Македонија. Со ова вкупниот број на депортирани Евреи во логорите на смртта од бугарските власти во текот на Втората светска војна изнесува околу 11.400.<ref name="szb"/><ref name="verar"/><ref name="HoloEncBulgaria"/>
| + | |
| - | | + | |
| - | == Треблинка ==
| + | |
| - | [[Image:Treblinka Concentration Camp sign by David Shankbone.jpg|thumb|220px|Концентрациониот логор Треблинка, местото каде се егзекутирани сите македонски Евреи]]
| + | |
| - | Сите Евреи од Македонија биле депортирани во логорот [[Треблинка]] во [[Полска]], каде што биле задушени во гасни комори. Од [[Треблинка]] не се вратил никој. Не останал ниту еден сведок да прераскаже за стравотиите на уништувањето на еврејското население од Македонија. Документите се единствените сведоци за докажувањето на судбината на [[Евреи]]те во Македонија.<ref name="ZK1986"/>
| + | |
| - | | + | |
| - | Според проценките, во [[Треблинка]] се убиени околу 900.000 луѓе, од кои над 750.000 Евреи. Жртвите на холокаустот во тој логор, лоциран 100 километри североисточно од Варшава, биле убивани во периодот од јули 1942 до октомври 1943 година.<ref name="press24mart2011"/>
| + | |
| - | | + | |
| - | == Последици ==
| + | |
| - | Според <i>Јеврејски алманах</i> издаван од Сојузот на еврјските општини во Југославија веднаш по Втората светска војна во Македонија преостанале само 419 Евреи (во октомври 1945 година).<ref name="JevrejskiAlman"/> Нивниот број, до април 1947 година се зголемил на 534. Потоа, како резултат на иселување на голем дел од преостанатите Евреи од Македонија [[Израел]] во 1952 година регистрирани се само 82 припадници на еврејската заедница во Македонија.<ref name="JevrejskiAlman"/> Денес во Македонија живеат околу 200 [[Евреи]]. Скоро сите живеат во Скопје, но има едно семејство во Штип и еден Евреин во Битола.<ref name="denes"/>
| + | |
| - | | + | |
| - | ==Современи Бугарски ставови==
| + | |
| - | Во [[Бугарија]] се смета дека статусот на [[Тракија]] и [[Македонија]] одиграл главна улога за судбината на Евреите таму. Се смета дека овие провинции биле освоени од германските трупи, а потоа цивилната и воената власт ѝ биле предадени на Бугарија на администрација. На овој начин, Бугарија се чувствувала зависна од Германија и се однесувала многу построго кон Евреите од овие области, отколку кон оние во „Стара Бугарија“.<ref name="HB"/>
| + | |
| - | | + | |
| - | На Стокхолскиот меѓународен форум за холокалустот (The Stockholm International Forum on the Holocaust) кој се одржал во Стокхолм во периодот од 26 - 28 јануари 2000 година, во извештајот презентиран од Г.Адамсон се вели дека во погледите на холокаустот биле „евидентни националистички тенденции посебно од делегатите од [[Бугарија]], [[Латвија]], [[Унгарија]] и [[Турција]].“<ref name="AG2000"/> Во извештајот потоа се продолжува со анализира и критика на говорите на делегатите од овие земји. Критиките во однос на бугарската делегација се однесуваат на саможртвата на Бугарија во отпорот против нацистите. Овие гледишта во голема мерка биле пренагласувни во говорите смета Адамсон, па дури и се претерувало во истакнувањрто на добротворниот карактер на бугарскиот народ во целина.<ref name="AG2000"/> На оваа конференција бугарските делегати, исто така, лажно сведочеле дека депортацијата на Евреите во одредени области надвор од границите на предвоена [[Бугарија]] не биле извршени од страна на ''Бугари''. Во истиот говор, спротивно на доказитe, било истакнувано дека бугарскиот парламент едногласно се спротивставувал на антисемитизмот.<ref name="AG2000"/>
| + | |
| - | | + | |
| - | Покрај сето ова, на истата конференција [[Петар Стојанов]] побарал признание за хуманоста на Бугарија.<ref name="holofund2000"/> Истата година, Еврејската заедница во Македонија упатила апел за утврдување на вината на царот [[Борис ІІІ|Борис]] во геноцидот над [[Eвреи]]те.<ref name="holofund2000"/>
| + | |
| - | | + | |
| - | Поранешниот претседател [[Петар Стојанов]] рекол дека прогон на Евреите, во последните 700 години, се вршел кога Бугарија била под странска власт (турската или византиската власт).<ref name="UnknownRes"/>
| + | |
| - | | + | |
| - | Поранешниот бугарски претседател [[Жељу Желев]] ги рехабилитирал воените злосторници меѓу кои и [[Богдан Филов]], премиерот на бугарската влада од годините на фашистичкиа Бугарија и другите околу него како на пример делегатот на Комесаријатот за еврејски прашања надлежен за Скопје, Иван Захариев кој раководел со собирањето на Евреите во Монополот во Скопје и нивната депортацијата кон [[Треблинка]].<ref name="HAAR"/><ref name="holofund2000"/>
| + | |
| - | | + | |
| - | Во 1996 година бугарските Евреи кои живеат во [[САД]], во чест на [[Борис ІІІ]] и спасувањето на 50.000 бугарски Евреи, подигнале шума во [[Израел]] која е наречена ''Бугарска шума''. Како дел од истата иницијатива биле подигнати и споменици на царот, на царицата Јоана, на Димитар Пешев, на достојниците на Бугарската црква и на други заслужни личности од тоа време.<ref name="isurvived"/>
| + | |
| - | | + | |
| - | Како резултат на реакциите на Израелците со македонско потекло<ref name="HAAR"/> и на некои бугарски интелектуалци,{{факт}} откако биле преиспитани сознанијата за депортацијата на Евреите од Македонија, Тракија и Поморавјето со наредба на претседателот на Израел, [[Шимон Перез]], сите споменици биле отстранети.<ref name="holofund2000"/><ref name="HAAR"/><ref name="isurvived"/>
| + | |
| - | | + | |
| - | На 13 февруари 2003 годинa со одлука на владата на Бугарија 10 март е прогласен за ''Ден на холокаустот и на жртвите на кривичните дела против човештвото''.<ref name="newsbg3"/><ref name="novinite"/> Во Бугарија овој датум истовремено се слави и како ''Ден на спасување на 50.000 бугарски Евреи''.<ref name="newsBg2"/>
| + | |
| - | | + | |
| - | Како реакција на отворањето на ''Меморијалниот центар на холокаустот на Евреите од Македонија'' во Скопје бугарскиот историчар Георги Марков го нарекол настанот „антибугарска кампања“.<ref name="newsBg1"/>
| + | |
| - | | + | |
| - | === Признавање на вината од страна на претседател на Бугарија ===
| + | |
| - | [[Податотека:Georgi Purvanov-2.jpg|мини|Георги Прванов]]
| + | |
| - | Во 2008 година [[Георги Прванов]], претседател на Бугарија од 2002 година, при посетата на [[Израел]] ја признал вината за депортацијата на Евреите од Македонија, Тракија и Поморавјето во логорите на смртта. Прванов е прв бугарски државен функционер кој јавно ја признал вината на неговата земја за учество во систематското уништување на Евреите во Втората светска војна.<ref name="prvanov2008"/><ref name="HAAR"/><ref name="prvanovSega"/> Во врска со ова во Ерусалим тој рекол:
| + | |
| - | | + | |
| - | {{quote|''„Додека оправдано се гордееме со направеното за да ги спасиме Евреите, не треба да заборавиме дека во исто време во Бугарија имало антисемитски режим и не треба да бегаме од одговорноста за судбината на повеќе од 11.000 Евреи кои биле депортирани од Тракија и Македонија во логорите на смртта.“''<ref name="prvanovSega"/>}}
| + | |
| - | | + | |
| - | и
| + | |
| - | | + | |
| - | {{quote|''„Ние преземаме историската одговорност за смртта на Евреите од Тракија и Македонија.“''<ref name="prvanovSega"/>}}
| + | |
| - | | + | |
| - | Оваа изјава д-р Нисим Јоша, водач на македонските Евреи во [[Израел]], ја оценува како „голем успех и чекор напред“, но додава дека неговата организација би сакала Бугарија и официјално да се извини, како што тоа го направил претседателот [[Жак Ширак]] за депортација на 75.000 француски Евреи за време на војната.<ref name="prvanovSega"/><ref name="HAAR"/>
| + | |
| - | | + | |
| - | Eден израелски весник во врска со признанието во текст под наслов „Бугарија ја прифати вината за 11.000 жртви на холокаустот“ пишува дека нацистичка Германија му ги подарила овие територии на бугарското царство како знак на благодарност за неговата соработка.“ и дека „Бугарската полиција, која дејствувала под нацистички наредби, ги уапсила Евреите во анектираните територии и ги депортирала во [[Треблинка]] во 1943 година. Во исто време, Бугарската црква и политичките лидери спасиле 48.000 Евреи што живееле во Бугарија, иако нацистите побарале и тие да бидат депортирани.“<ref name="prvanov2008"/>
| + | |
| - | | + | |
| - | Еврејската заедница од Македонија побарува од [[Бугарија]] околу 16,5 милиони долари отштета за имотот што бугарските фашисти го заплениле од Евреите.<ref name="UV2006"/> Еврејската заедница од Македонија смета дека сево ова ќе помогне во постапката за обесштетување.<ref name="prvanov2008"/>
| + | |
| - | | + | |
| - | По повод овој чекор на добра волја од бугарскиот претседател, Еврејската заедница во Македонија се надева дека на жртвите ќе им биде оддадена почит и пред скопскиот Монопол, каде што бил собирниот центар од кој биле транспортирани Евреите и дека ќе биде повлечена одлуката на бугарскиот Врховен суд од 1996 година за рехабилитација на директните виновници за холокаустот - тогашниот бугарски премиер [[Богдан Филов]], министерот за внатрешни работи Габровски и уште 40 други злосторници осудени во 1945 година.<ref name="prvanov2008"/>
| + | |
| - | | + | |
| - | == Македонија во спомен на Евреите - жртви на холокаустот ==
| + | |
| - | [[Image:The Holocaust Museum in Skopje 5.JPG|thumb|left|260px|Меморијалниот центар на холокаустот на Евреите од Македонија во Скопје, кој по Израел, Вашингтон и Берлин е четврт таков од овој тип во светот]]
| + | |
| - | | + | |
| - | [[Image:Monument of deported Jews in Štip 03.JPG|thumb|170px|[[Споменик на депортираните Евреи (Штип)|Споменикот на депортираните Евреи]] во [[Штип]]]]
| + | |
| - | Во 1985 година во Штип е подигнат [[Споменик на депортираните Евреи (Штип)|Споменик на депортираните Евреи]] од тој град.
| + | |
| - | [[Image:Скопје-gulapska trojka.jpg|thumb|170px|[[Симфонија на мирот (Скопје)|„Симфонија на мирот“]], дело на [[Томе Серафимовски]], посветена на депортираните Скопски Евреи]]
| + | |
| - | На 22 март 2005 година бил поставен камен-темелник на Меморијалниот центар на холокаустот во Скопје на местото каде некогаш се наоѓало скопското [[Еврејско маало]]. Меморијалниот центар претставува репрезентативен објект кој свечено бил пуштен во употреба на [[10 март]] [[2011]] година. Меморијалниот центар е подигнат во спомен на жртвите кои своите животи ги завршиле во[[Треблинка]]. Центарот се простира на површина од 2700 метри квадратни и е изграден со средства од имотите на семејствата на убиените македонски Евреи кои немаат наследници. Средствата биле собрани во Фондот на холокаустот на Евреите од Македонија, кој претходно работел на имотно-правните прашања поврзани со денационализацијата на земјиштето каде што е изграден Центарот.<ref name="press24mart2011"/>
| + | |
| - | Во Скопје, освен спомен плочата во монополот, на плоштадот Слобода, во [[2005]] била откриена склулптурата [[Симфонија на мирот (Скопје)|„Симфонија на мирот“]] по повод 62 годишнината од депотацијата на Скопските Евери.<ref>{{цитирање вести|url=http://star.dnevnik.com.mk/default.aspx?pbroj=2705&stID=50695|title="Симфонија на мирот" на плоштадот Слобода|date=2005|publisher=Дневник|language=македонски|accessdate=2011-08-14}}</ref>
| + | |
| - | | + | |
| - | Меморијалниот центар на холокаустот во Скопје претставува четврти ваков центар/музеј во светот. Освен во [[Скопје]], музеи во спомен на жртвите на холокаустот постојат и во [[Ерусалим]], [[Вашингтон]] и [[Берлин]].<ref name="voa10mart2011"/>
| + | |
| - | | + | |
| - | Во спомен на депортираните македонски Евреи, македонска државна делегација во септември 2008 година во логорот Треблинка постави камен-обележје со натпис „Македонија“.<ref name="press24mart2011"/><ref name="treblinka2008vecer"/><ref name="treblinka2008dnevnik"/>
| + | |
| - | | + | |
| - | Инаку секоја година Македонија оддава почит кон загинатите Евреи. Најчесто манифестацијата започнува со положување на цвеќе на споменикот на Евреите пред Тутунскиот комбинат во Скопје и со посета на гробиштата во [[Бутел]], каде што се отпејува еврејската молитва за мртвите - [[кадиш]]. Во [[Драмски театар - Скопје|Драмскиот театар]] се одржува комеморативна седница, каде потоа се одржува некоја драмска престава.
| + | |
| - | Во [[Штип]] се посетуваат Еврејските гробишта и споменикот на убиените евреи, а додека во [[Битола]] се посетува детската градинка „Естреја Овадија - Мара“.
| + | |
| - | /
| + | |
| - | prvanovSega
| + | |
| - | На оваа конференција бугарските делегати, исто така, лажно сведочеле дека депортацијата на Евреите во одредени области надвор од границите на предвоена [[Бугарија]] не биле извршени од страна на ''Бугари''. Во истиот говор, спротивно на доказитe, било истакнувано дека бугарскиот парламент едногласно се спротивставувал на антисемитизмот.Симфонија на мирот
| + | |
| - | | + | |
| - | -->
| + | |
